دانشکده زیست شناسی

مطالعۀ تبارزایی مقدماتی سردۀ لبدیسی (Ajugoideae; Lamiaceae): براساس شواهد مولکولی و ریخت‌شناسی

زهرا خلیلی

استاد راهنما: دکتر یاسمن سلمکی

سردۀ لبدیسی با 64 گونه و پراکنش در نواحی حاره دنیای قدیم، بزرگترین سرده زیرتیره لبدیسی، از نعناییان است. به دلیل نبود یک مطالعۀ تبارزایی در این گروه، روابط خویشاوندی بین گونه های این سرده تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته است. از این رو هدف اصلی پژوهش حاضر انجام یک مطالعۀ تبارزایی مولکولی و ریخت‌شناسی مقدماتی با تاکید بر آرایه‌های فلات ایران است. در مطالعات ریخت‌شناسی تمام صفات مربوط به برگ، کاسه، جام، کرک‌پوش و فندقچه‌ها به دقت ارزیابی شدند. در مطالعات تبارزایی مولکولی در مجموع 25 آرایه درون گروه و 10 آرایه برون‌گروه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در این مطالعه، نشانگر هسته‌ای nrITS و نشانگر کلروپلاستی trnL-F انتخاب و تقویت شدند و با استفاده از استنباط بیزی و تحلیل بیشینه صرفه جویی تجزیه و تحلیل شدند. همچنین ماتریس اطلاعاتی متشکل از ترکیب داده های مولکولی نشانگرهای هسته ای و کلروپلاستی تهیه شد و در نهایت سه درخت تبارزایشی هسته‌ای، کلروپلاستی و ترکیب هسته‌ای و کلروپلاستی ترسیم شد. در هر سه درخت تبارزایشی حاصل شده، سرده لبدیسی تک‌تبار بوده و آرایه‌های آن در دو تبارشاخۀ اصلی I و II قرار می‌گیرند، که تبارشاخۀ I شامل بخشۀ sect. chamaepitys و تبارشاخۀ II شامل بخشۀ sect. bugula است. در نهایت برگ، کاسه و کرک‌پوش به عنوان صفات هم‌جداریخت مناسب در توصیف تبارشاخه‌ها در نظر گرفته شدند. فندقچه نیز در این مطالعه، صفتی مهم در توجیه تفکیک دو تبارشاخه متشکل از آرایه‌های فلات ایران (Aو B) معرفی شد.